„wiadomości początków architektury, wiadomości o parciu sklepień” 62.

Ponowne nasilenie piśmiennictwa o architekturze nastąpiło na przeło-
mie w. XVIII na XIX'. Wraz ze wzrostem ilcści prac uwydatniło się ich zróżni-
cowanie na dzieła gospcdarczo-techniczne, dydaktyczne(pcdręczniki,programy
wykładów) oraz estetyczne i historyczne. Dwie pierwsze grupy pism nawiązują
w zasadzie do typów uprawianych od dawna w Polsce, niemniej cdmienncść
celów i funkcji spowcdowała istotne zmiany jakcściowe; grupa trzecia stanowi
zjawisko ncwe.

Dla omawianego okresu szczególnie charakterystyczne jest piśmiennictwo
gospodarczo-techniczne, wykraczające jednak poza zakres niniejszej rozprawy.
Jego rozwój łączy się z ruchem reform gospodarczych i społecznych podejmo-
wanych od czasów Stanisława Augusta. Zasadniczym problemem stałosię
budownictwo wiejskie, a celem z jednej strony zaspokojenie minimum potrzeb
mieszkaniowych chłopów, z drugiej zaś zastępowanie tradycyjnych mate-
riałów budowlanych nowymi, tańszymi, toteż zawartość tych pism ograni-
cza się do spraw techniczno-budowlanych 6S. Tego typu opracowania zapocząt-
kował związany z Kcmisją Edukacji Narcdowej ex-jezuita Piotr Świtkowski
(1744—1793), wydając w r. 1782 Budowanie wiejskie 64 wzorowane na
książce Franciszka Rauscha z r. 1779 66, kilkakrotnie wznawiane, a często
przerabiane, tak przez samego Świtkowskiego jak i przez innych autorów 66.
Budowanie wiejskie pomija zupełnie problematykę artystyczną, pośrednio
tylko zawartą w projektach wzorcowych budowli mieszkalnych (od pałacu
do chaty komornika), wykonanych zresztą pod nadzorem Stanisława Kostki
Potockiego 67. Jeszcze węższy zakres ma broszura Christiana Piotra Aignera
(1746—1841) z r. 1791, propagująca stosowanie cegły suszonej 68, czy przekład

62 Bibl. Uniw. w Wilnie, rkps 293. — Wiadomości o tym traktacie, odszukanym przez Euze-
biusza Łopacińskiego, podał M. Morelowski, Znaczenie baroku wileńskiego, Objaśnienia s. 23.

63 I. F. Tłoczek, Budownictwo wiejskie w Polsce w świetle literatury technicznej od połowy
XVIII do końca XIX wieku (Zesz. Naukowe SGGW, Seria Historyczna z. II, 1965, s. 7—31).

64 [P. Świtkowski], Budowanie wiejskie dziedzicom dóbr i possessorom, toż wszystkim jaką-
kolwiek zwierzchność po wsiach i miastach mającym do uwagi i praktyki podane, Warszawa — Lwów
1782. Dalsze wyd. 1793 i 1794. •— Zob. I. F. Tłoczek, „Budowanie wiejskie” Piotra Świtkowskiego,
1782 (Prace IUA, 1952/1953, z. 3, s. 39—42).

66 F. Rausch, Elementa architecturae ad structuras oeconomicas applicatae..., Budae 1779.—
Polskie tłumaczenie pijara Cypriana Zapolskiego wydane anonimowo: Budownictwo wiejskie do
gospodarskich potrzeb stosowne, a do użycia krajowego podane, Warszawa 1788.

66 Np. anonimowy Architekt wiejski z figurami, Lwów 1798. — Streszczeniem książki Świtkow-
skiego jest artykuł Macieja Dębskiego Uwagi nad budownictwem każdemu gospodarzowi do wiedzenia
potrzebne, zamieszczony w Kalendarzu krakowskim na rok 1786.

67 Świtkowski, o. c., s. 103: „rysunki ich, które tu dajemy, [...] są od jaśnie wielmożnego
imć p. Potockiego [...] wydoskonalone i poprawione”.

68 C. P. Aigner, Budownictwo wiejskie z cegly glino-suszonej z plantami chałup wiejskich sto-
sownie do gospodarstwa narodowego, Warszawa 1791. — Zagadnieniom taniego materiału budowla-
nego poświęcona była broszura Nowa cegielnia wynałazku Imci Pana Aignera architekta warszaw-
skiego, Łowicz 1788, opracowana zapewne przez Józefa Meyera, kilkakrotnie później wznawiana. —

23